Việt Nam và vấn đề buôn người cho các hoạt động phạm pháp 

 

Hình các ổ lừa đảo chính ở khu vực Đông Nam Á (hình lấy từ báo cáo của Văn phòng Cao ủy Nhân quyền LHQ). 

 

Hải Di Nguyễn

Ngày 22/4/2025 vừa qua, Văn phòng Cao ủy Nhân quyền LHQ (OHCHR) đã có một phiên họp tại Thái Lan về “Giám sát và lập hồ sơ về nhân quyền của những người bị buôn bán và cưỡng ép vào các hoạt động phạm pháp ở Đông Nam Á” (Monitoring and Documenting the Human Rights of Persons Trafficked for Forced Criminality in Southeast Asia), trong đó có sự tham gia của đại diện BPSOS.

Trước đó, ngày 10/3/2025, Giáo sư Tomoya Obokata, Báo cáo viên Đặc biệt LHQ về các hình thức nô lệ hiện đại, bao gồm nguyên nhân và hậu quả, và Giáo sư Siobhán Mullally, Báo cáo viên Đặc biệt về nạn buôn người, đặc biệt phụ nữ và trẻ em, gửi một lá thư tới chính phủ Việt Nam về chủ đề này, được công bố vào ngày 12/5.

Có gì đáng chú ý?

 

Báo cáo viên Đặc biệt là gì?

Báo cáo viên Đặc biệt là các chuyên gia về nhân quyền được Hội đồng Nhân quyền LHQ bổ nhiệm. Họ hoạt động trong vai trò tư vấn độc lập cho cơ quan LHQ này trong từng lĩnh vực nhân quyền chuyên môn, chẳng hạn như tự do tôn giáo hay niềm tin, tự do biểu đạt, hay chống tra tấn. Các định chế nhân quyền LHQ tiếp nhận các báo cáo và khuyến nghị của họ để dùng cho việc lập chính sách và rà soát các quốc gia về những lĩnh vực nhân quyền khác nhau.

 

Một hình thức buôn người mới

Trong vài năm gần đây, ở khu vực Đông Nam Á nổi lên một hình thức buôn người mới là “cưỡng bức lao động, cưỡng ép tham gia các hoạt động tội phạm, bóc lột tình dục, và các vi phạm nhân quyền trầm trọng khác” trong các ổ lừa đảo. Các ổ lừa đảo thường nằm ở những quốc gia như Thái Lan, Campuchia, Miến Điện, Lào, v.v.

Theo lá thư của hai Báo cáo viên Đặc biệt, nạn nhân có thể là người Việt Nam, Thái Lan, Lào, Miến Điện, Indonesia, Malaysia, Philippines, China, Hong Kong, Bangladesh, Bhutan, India, Nepal, Pakistan, Sri Lanka, Trung Đông, châu Phi, Nam Mỹ, thậm chí cả Đài Loan, Nhật Bản, Hàn Quốc, Singapore, và Bắc Mỹ. “Việt Nam được xếp là một điểm nóng của nạn buôn người.”

Bản thân tôi từng phỏng vấn một số nạn nhân người Việt bị lừa vào các ổ tội phạm ở Campuchia, bị canh giữ, bị đánh đập tra tấn, bị ép buộc bán hàng lừa đảo hoặc “lừa tình” qua mạng. Có người bị dụ dỗ ngon ngọt về “việc nhẹ lương cao” ở nước láng giềng. Có người nghĩ mình chỉ tới đâu đó gần biên giới nhưng bị chuốc thuốc và chở thẳng sang Campuchia. Nhưng cũng có người, theo lá thư của LHQ, biết mình sẽ làm các việc lừa đảo nhưng không biết mình sẽ bị hành hạ bóc lột.

 

Các Báo cáo viên Đặc biệt nhấn mạnh điều gì?

Như các nạn nhân buôn người và nô lệ mới khác, các nạn nhân trong những trường hợp này cũng bị cưỡng ép lao động, cũng bị thiếu thốn thức ăn và thuốc thang, cũng bị tước đi giấy tờ và điện thoại, cũng bị cắt đứt liên lạc với người thân, cũng bị khủng bố tinh thần, cũng bị tra tấn đánh đập, cũng bị trừng phạt nặng nề nếu tìm cách bỏ trốn. Thậm chí, các Báo cáo viên Đặc biệt nói, có người còn bị cưỡng hiếp tập thể hoặc bị bán vào ngành mại dâm.

Nhưng điểm khác biệt đáng chú ý là các nạn nhân buôn người này bị cưỡng ép tham gia các hoạt động phạm pháp, và vì thế có nguy cơ bị đối xử như tội phạm.

Hai Báo cáo viên Đặc biệt nhấn mạnh tầm quan trọng của nguyên tắc không trừng phạt (non-punishment principle) cho nạn nhân trong mọi trường hợp buôn người, trong nước và ngoài nước.

Cá nhân tôi không biết có trường hợp nạn nhân buôn người nào đã bị chính quyền Việt Nam trừng phạt vì tham gia các hoạt động lừa đảo. Nhưng tôi đã tiếp xúc với một số nạn nhân từ Campuchia bị xử phạt 6 triệu đồng (khoảng 230 USD) ở cửa khẩu vì “qua lại biên giới quốc gia mà không làm thủ tục xuất cảnh, nhập cảnh theo quy định của pháp luật”, trong đó có trường hợp nạn nhân mới 15 tuổi.

Hiện nay hàng trăm người Việt đang mắc kẹt tại khu vực biên giới Thái Lan - Miến Điện sau khi được giải cứu từ các đường dây lừa đảo. Tuy nhiên, các công văn của Việt Nam yêu cầu gia đình/ thân nhân phải trả số tiền 12.200.000 đồng (tức khoảng 470 USD) vào Quỹ Bảo vệ Công dân để hồi hương, và các tờ công văn cũng gọi họ là “công dân nhập cảnh trái phép” chứ không phải nạn nhân buôn người.

Ngoài chuyện giải cứu nạn nhân, xác định họ là nạn nhân, và trừng phạt những kẻ buôn người, nhà nước cũng có trách nhiệm hỗ trợ họ sau giải cứu, giúp họ tái hòa nhập cộng đồng. Lá thư nhắc chính phủ Việt Nam, không hỗ trợ và bảo vệ nạn nhân buôn người là “vi phạm luật nhân quyền quốc tế và luật lao động quốc tế.”

 

Lá thư còn nói gì với chính phủ Việt Nam?

Hai Báo cáo viên Đặc biệt cũng nói “Có báo cáo về sự thông đồng của quan chức chính phủ cấp cao, chính trị gia, cơ quan thực thi pháp luật địa phương, và các doanh nhân có ảnh hưởng trong các khu vực có băng nhóm tội phạm. Chúng tôi cũng lưu ý tình trạng thiếu tự do ngôn luận và thu hẹp không gian dân sự trong khu vực, có thể cản trở việc tố giác và dẫn tới việc không công bố những tình trạng trên.”

 

Một vấn đề LHQ không nhắc tới

Một vấn đề chúng tôi nêu ra vài lần gần đây nhưng không có trong lá thư của LHQ là, đôi khi chính gia đình người thân của nạn nhân buôn người cũng trở thành nạn nhân bị lừa đảo. Một số kẻ sẵn sàng lừa lọc, sẵn sàng cướp đoạt tiền, sẵn sàng lợi dụng sự hoảng loạn bế tắc và cả tin của những người đang tìm cách cứu con, cứu chồng hoặc vợ. Trong một bài viết gần đây, tôi đã kể lại câu chuyện một cô gái trẻ tên Q được tổ chức Người Thượng vì Công lý giải cứu từ Campuchia, nhưng trước đó mẹ Q đã bị một người tên Hùng lừa mất 16 triệu đồng (khoảng 620 USD) và vài người khác định lường gạt.

Vụ lừa đảo, công an không giải quyết. Vụ buôn người, cũng chẳng phải công an Việt Nam giải cứu.

 

LHQ yêu cầu gì từ Việt Nam?

Trong thư, hai Báo cáo viên Đặc biệt yêu cầu chính phủ Việt Nam cho biết đã làm gì để phòng chống buôn người cho các hoạt động phạm pháp; hỗ trợ nạn nhân sau giải cứu và bảo đảm họ không bị xử phạt; trừng phạt kẻ buôn người; giải quyết vấn nạn đường dây lừa đảo và hợp tác với các nước láng giềng; và bảo đảm để giới truyền thông, các nhà hoạt động nhân quyền, và tổ chức phi chính phủ có thể hoạt động để phòng chống buôn người.

 

Thông tin thêm về chương trình phòng, chống buôn người của BPSOS

Trong những năm đầu của thế kỷ 21, BPSOS là một trong số ít tổ chức tiên phong trong lĩnh vực phòng, chống buôn người ở Hoa Kỳ. Năm 2008, BPSOS thành lập Liên minh Bài trừ Nô lệ Mới ở Á châu (Coalition to Abolish Modern-day Slavery in Asia, tức CAMSA) để phát triển phong trào này sang Đài Loan, Malaysia, và Thái Lan. TS. Nguyễn Đình Thắng cho biết, đến nay CAMSA đã giải cứu hoặc tiếp tay giải cứu 11 ngàn nạn nhân buôn người - đa số là người Việt - ở 32 quốc gia.

CAMSA là chương trình duy nhất can thiệp và giải cứu cho nạn nhân buôn người trong chương trình xuất khẩu lao động của nhà nước Việt Nam. 

 

Bài liên quan: 

Báo cáo LHQ: Các đường dây buôn người và lừa đảo trực tuyến ĐNÁ

Vài điều cần cảnh giác về nạn buôn người sang các nước láng giềng

Nhóm Người Thượng vì Công lý ở Úc đã giải cứu nạn nhân buôn người như thế nào?

Câu chuyện người mẹ bị lừa tiền khi muốn cứu con từ Campuchia