Nhà nước Việt Nam trả lời LHQ như thế nào về anh Y Quynh Bdap và người Thượng?                            Y Quynh Bdap (trái) và Y Pher Hdruê vào tháng 3/2024. Hải Di Nguyễn BPSOS Ngày 12/10/2024 vừa qua, LHQ công bố bức thư của chính phủ Việt Nam trả lời thư báo cáo của 13 Báo cáo viên Đặc biệt LHQ về trường hợp nhà hoạt nhân động quyền Y Quynh Bdap và một số vấn đề khác liên quan quan tới người Thượng.  Anh Y Quynh Bdap là người Êđê tị nạn tại Thái Lan, đồng sáng lập tổ chức Người Thượng vì Công lý (Montagnards Stand for Justice, viết tắt MSFJ), và hiện đang phải đối mặt với nguy cơ thiết bị dẫn độ về Việt Nam vì lực lượng lao động xả súng tại Đăk Lăk ngày 6/11/2023. Bản thân đã nhiều lần được nhận báo cáo này.  Cho bài viết sau, tôi phỏng vấn ông Y Pher Hdruê, đồng sáng lập tổ chức Người Thượng Công lý, về cách trả lời của nhà nước Việt Nam.  Forced khai báo những vấn đề gì? Thư của 13 Báo cáo Đặc biệt LHQ nhanh chóng tới những vấn đề sau:  Phiên bản xử lý 100 cá nhân về lực lượng liên quan tới súng xả tại Đăk Lăk ngày 6/11/2023 Cách nhà nước Việt Nam bắt và giam giữ các nghi phạm trước phiên tòa Cáo lực lượng nhà nước Việt Nam kỳ thị sắc tộc và đàn áp tôn giáo cho người Thượng Tây Nguyên Việc Việt Nam xếp Hội Người Thượng vì Công lý được tổ chức khủng bố vào ngày 3/6/2024 Cáo lực lượng Việt Nam tìm cách đưa thư Thượng ở Thái Lan về Việt Nam, bao gồm trường hợp anh Y Quynh Bdap Cái chết của ông Y Bum Byă ngày 8/3/2024 tại Đăk Lăk  “Người Thượng” hay “Người Thượng” có phải là “ngôn ngôn ngữ thị”? Mở đầu câu trả lời, chính phủ Việt Nam nói “Việt Nam hiển thị phản đối việc sử dụng từ 'Người Thượng' để gọi bất kỳ sắc tộc nào ở Việt Nam. Thuật ngữ này, do thực dân sử dụng cùng các loại ngôn ngữ xua đuổi và phân biệt chủng tộc khác, xếp chung một loạt các sắc tộc khác nhau ở Tây Nguyên mà không quan tâm tới sự đa dạng của các nhóm sắc tộc khác nhau chung sống ở đó, với bản sắc, văn hóa, phong tục, và tập quán đặc quyền được tôn trọng.”  Nhà nước Việt Nam “cũng hiểu quyết định phản đối” công việc văn chính thức của LHQ dùng chữ “Người Thượng”, tức “người Thượng”.  Ông Y Pher Hdruê, sắc tộc Êđê, nói “Từ 'người Thượng' là từ thời Việt Nam Cộng Hòa”, vì sống ở khu vực thượng du miền núi. “Còn thời Pháp thì gọi là 'Người Thượng'. Nhưng tất cả các sắc tộc ở Tây Nguyên thì gọi chung là 'Đê-ga' hay 'Degar'.”  Ông khẳng định từ “người Thượng” lẫn từ “Người Thượng” đều không phải là ngôn ngữ căng thẳng hay xúc phạm. Bản thân tôi đã tiếp xúc với nhiều người Thượng (Êđê, J'rai, K'ho…) và họ dùng cụm từ “người Thượng”. Tổ chức Người Thượng vì Công lý là một tổ chức của Người Thượng cho người Thượng.  Nhưng tại sao nhà nước Việt Nam phản ánh cụm từ này? Ông Y Pher Hdruê cho rằng đó là vì “họ không muốn các sắc tộc bản địa ở Tây Nguyên đoàn kết nối với nhau… Họ muốn tách ra, họ muốn sắc tộc nào thì gọi sắc tộc đó, như sắc tộc Êđê.”  Việt Nam nói gì về phiên bản 100 người về dịch vụ xả súng ngày 6/11/2023? Ngày 6/11/2023, đã khai thác súng phun vào trụ công an xã Ea Tiêu và Ea Ktur, huyện Cư Kuin, tỉnh Đăk Lăk làm mạng lưới người lành, trong đó có công xã, có thể bộ lưu, và dân thường.  “Chúng tôi khẳng định rằng phiên bản xét xử hình lưu động với 100 được báo cáo vào tháng 1/2024 không đáp ứng các tiêu chuẩn xét xử công bằng theo luật nhân quyền quốc tế”, các báo cáo viên Đặc biệt nói. “[Chỉ] có 19 luật sư được chỉ định cho 94 bị cáo có mặt tại tòa tháp, và 6 người bị xét xử vắng mặt không có bất kỳ pháp lý đại diện nào”.  Việt Nam không phủ nhận việc làm 6 người bị xét xử vắng mặt, trong đó có anh Y Quynh Bdap, không có đại diện pháp lý. Cũng không phủ nhận việc làm 94 được báo cáo chỉ có 19 luật sư.  Họ nói “Trong toàn bộ bộ thời gian thử xử lý và điều tra, các đồng đội luật sư đều không thỏa mãn bất kỳ lúc nào hài lòng về các hành vi điều tra hay bất kỳ hình thức tra tấn, Mặc ép, hay đánh đập nào của công an.”  Chúng tôi không thể biết được quá trình điều khiển 94 người này ra sao. Nhưng chúng tôi đã phỏng vấn và có nhiều bài viết đã đăng trên Mạch Sống về những nhân chứng Thượng từng bị công an Việt Nam đánh đập, tra tấn, ép cung trong trại giam. Người được đánh giá là có phê phán. Có người đập khung. Có người bị nhốt trong hầm tối, không có chút ánh sáng.  Chính anh Y Quynh Bdap cũng cho biết mình trước đây đã từng làm công việc hành quân đánh đập ở Việt Nam.  Việt Nam trả lời ra sao về lực lượng áp dụng cho người Thượng? Nhà nước Việt Nam nói “Việt Nam là một quốc gia đa sắc tộc, với 54 dân tộc chung sống hòa thuận, cùng nhau đấu tranh giải phóng đất nước, góp phần phát triển đất nước.” Họ khẳng định Việt Nam không có phân biệt hay kỳ thị, mọi sắc tộc đều bình đẳng như nhau.  Đây là những điều khiển quân đoàn nhà nước Việt Nam đã nói lại tại phiên điều khiển cuối tháng 11/2023 về việc thực thi Công ước Quốc tế Xóa bỏ mọi thức Kỳ thị Chủng tộc (Công ước quốc tế về loại bỏ tất cả Các hình thức phân biệt chủng tộc, viết tắt là CERD).  Dựa theo thông tin từ các tổ chức XHDS (bao gồm BPSOS), LHQ đã đặt câu hỏi về chênh lệch giàu nghèo và điều kiện học hành giữa người Kinh và các sắc tộc khác nhau; về sự phân biệt một hệ thống về ngôn ngữ, văn hóa, tôn giáo, và đất đai dành cho người Thượng, người H'mông, người Khmer Krom; về cách nhà nước Việt Nam Mặc dù đai đai, ép lực bỏ đạo, ui tín hữu Tin lành người Thượng và người H'mông từ làng, mã tiền giấy tờ tùy thân và biến họ trở thành thành vô quốc tiếu trên chính quê hương mình; tham khảo, bỏ tùy chỉnh quyền hoạt động, vv  Phi đoàn Việt Nam trả thù lao, được điều khiển thiếu dữ liệu. Không chỉ như vậy, như đã nói trong bài viết sau phiên điều khiển, ông Gun Kut, một thành viên của CERD, đã “nói những vị trí không cần đọc lại báo cáo, chúng tôi đã đọc rồi; rất nhiều lời nhắc nhở về Hiến pháp, đến luật pháp này, nhưng không tìm thấy các điều luật nào được áp dụng như thế nào; đây cũng không phải là lần đầu tiên nhà nước Việt Nam được điều khiển về vấn đề nhân quyền, và họ nói nói được gì mới.”  Ông Y Pher Hdruê nói thêm “Phong tục tập quán của người bản địa, họ xóa bỏ, đồng hóa.”  Trong thư, nhà nước Việt Nam cũng một lần nữa nói họ không công nhận khái niệm người bản địa.  Tổ chức Người Thượng vì Công lý nói gì về cái nhãn khủng bố? Ông Y Pher Hdruê nói nhà nước Việt Nam dùng súng xả súng ngày 6/11/2023 làm cái rảnh để đàn áp người Thượng và đe dọa những người khác, tạo họ không bợt cung cấp thông tin cho Người Thượng vì Công lý.  Ông nói “Tổ chức Người Thượng vì Công lý không liên quan”, và cũng nói anh Y Quynh Bdap không Gmail gì tới phục vụ tấn công đó.  “Theo tôi thấy là không có bằng chứng gì hết.”  Tình hình anh Y Quynh Bdap hiện nay ra sao? Tháng 1/2024, anh Y Quynh Bdap ra tòa án Nhân dân tỉnh Đăk Lăk xử lý mặt vắng mặt, với bản án 10 năm giam giam. Anh đã tị nạn ở Thái Lan từ năm 2018, được quy chế chính thức từ Caoủy Tỵ nạn LHQ.  Ngày 11/6/2024 vừa qua, anh bị bắt ở Thái Lan và hiện đang phải đối mặt với nguy cơ trục trặc xuất khẩu về Việt Nam. BPSOS đang tiếp tục hoạt động cho anh Y Quynh Bdap.